SUMMA THEOLOGICA'dan

Beş kanıtlama yolu


Tanrı'nın varoloşu beş yoldan kanıtlanabilir. İlk ve en belirgin yol hareketten kaynaklanan yoldur. Duyuların doğruladığı gibi dünyada hareket vardır. Oysa hareket halinde olan herşey, başka birşey tarafından hareket ettirilmiştir: aslında birşey ancak yöneldiği şeyin gücü içinde hareket halindedir; buna karşın birşey eylemde olduğu sürece hareketi sağlar. Hareketlendirmek aslında birşeyi güçten eyleme geçirmekten başka birşey değildir. Ama birşey güçten eyleme ancak, kendisi de hareketli olan bir varlık tarafından geçirilebilir. Oysa, aynı şeyin, aynı anda ve aynı ilişki içinde hem eylem içinde hem de güç içinde olması olanaksızdır; bu ancak farklı ilişkiler içinde olanaklıdır; eylemde sıcak olan şey aynı anda güç olarak sıcak olamaz ama güç olarak soğuk olabilir. O halde, aynı ilişki içinde ve aynı şekilde, bir şeyin hem devindiren hem de devindirilen olması, kendi kendini hareketlendirmesi olanaksızdır. O halde, hareket halindeki herşeyin başka birşey tarafından hareketlendirilmesi gerekir. Ama burada sonsuza kadar gitmek olanaksızdır; çünkü böylece ilk devindirici güç olmayacaktır ve bundan dolayı başkaları da olmayacaktır çünkü, tıpkı bir çubuğun ancak elle hareket ettirildiği zaman hareket etmesi gibi, ikinci devindirici güçler ancak birinci devindirici güç tarafından hareketlendirilirse hareket vereceklerdir. O halde başka hiçbir güç tarafından hareketlendirilmemiş birinci devindirici güce varmak zorunludur; ve bu ilk devindirici güç, herkesin anladığı gibi Tanrı'dır.

İkinci yol etkin neden kavramından kaynaklanmaktadır. Aslında, bizi çevreleyen duyarlı varlıkların arasında etkin nedenlerin bir düzeni olduğunu görüyoruz; bununla birlikte birşeyin kendiliğinden etkin neden olması görülmemektedir ve bu olanaksızdır. Etkin nedenlerde sonsuza kadar gitmek olanaksızdır; çünkü, tüm etkin nedenlerin ard arda gelişi içinde, ilk terim aradaki terimin nedenidir ve aradaki terim sondakinin nedenidir. Bu, aradakiler çok da olsa, tek de olsa doğrudur. Oysa, nedeni yok edersek, sonucu da yok ederiz: o halde, etkin nedenler serisi içinde birinci neden olmasaydı, ne sonuncu terim, ne de aracı terim olmayacaktı. Ama bu seri içinde sonsuza kadar gidilirse, ilk etkin neden olmayacaktır ve böylece hem nihai sonuç, hem de aracı etkin nedenler de olmayacaktır. O halde ilk etkin nedeni koymak zorunludur,bu neden herkesin Tanrı olarak adlandırdığıdır.

Üçüncü olabilirlikten ve zorunluluktan alınmıştır. Gerçekte varolmaları veya varolmamaları mümkün olan bazı şeyler görüyoruz: bazı şeylerin doğduklarını ve yok olduklarını görmüyor muyuz? O halde varolmaları veya varolmamaları mümkündür. Bu tür şeylerin her zaman varolmaları olanaksızdır; çünkü varolmayabilen şey bazen yoktur. O halde herşey varolmayabiliyorsa, evrende hiçbir şeyin olmadığı bir an olmuştur; ama bu doğruysa, şimdi hiçbir şey varolmayacaktı; çünkü olmayan şey, varolmaya ancak varolan birşey sayesinde başlayabilir. O halde eğer hiçbirşey varolmadıysa; birşeyin varolmaya başlaması olanaksızdı; ve böylece şimdi hiçbir şey olmayacaktı, ki bu, kuşkusuz yalnıştır. O halde varlıkların yalın olabilirlikler değildirler, evrende gerekli olan birşeyin varolması zorunludur. Ama zorunlu olan herşeyin ya kendi dışında bir nedeni vardır ya da bu şey yoktur; oysa tıpkı etkin nedenlerde olduğu gibi, zorunluluklarının bir nedenine sahip olan zorunlu varlıklar arasından sonsuza kadar gitmek olanaksızdır. O halde, kendi kendine zorunlu olan, zorunluluğunun nedeni kendi dışında olmayan, diğerleri için zorunluluk nedeni olan bir varlığı ortaya koymak gereklidir: bu varlığı herkes Tanrı olarak adlandırmaktadır.

Dördüncü yol, şeylerde bulduğumuz derecelerden alınmıştır. Bu şeylerin içinde, az veya çok iyi, az veya çok doğru, az veya çok saygın, vs. şeyler bulunur. Ama az veya çok sözcükleri, egemen olarak bu niteliğe sahip olan bir şeye çeşitli biçimlerde yaklaşan farklı şeyler hakkında kullanılıyor; örneğin, en sıcak olan şey egemen olarak sıcak olan şeye en çok yaklaşan şeydir. O halde egemen olarak doğru olan, egemen olarak iyi olan, egemen olarak asil olan ve bunun sonucu egemen olarak varolan birşey vardır. Metafizik'in (Aristo) ikinci kitabında söylendiği gibi egemen olarak doğru olan şey, egemen olarak varlığa sahiptir. Ve bir cinste egemen olarak böyle olduğu söylenen şey, bu cinse ait olan tüm şeylerin nedenidir: böylece egemen olarak sıcak olan ateş sıcak olan herşeyin nedenidir. O halde, tüm varlıklar için, varlıklarının, iyiliklerinin ve her mükemmelliğin nedeni olan bir varlık vardır; ve bu varlığı Tanrı olarak adlandırıyoruz.

Beşinci yol, şeylerin yönetimi ile ilgilidir. Aslında, doğa cisimler gibi bilgisi olmayan varlıklar bir amaca yönelerek işlem yaparlar. Bu, her zaman veya çoğu zaman bu cisimlerin en iyi olanı gerçekleştirecek şekilde işlem yapmaları olgusundan ileri gelmektedir. Bundan açıkça, bu cisimlerin raslantıyla değil bir eğilim nedeniyle amaçlarına ulaştığı sonucu çıkmaktadır. Oysa, bilgisi olmayan varlıklar bir amaca ancak bilgili ve zeki bir varlık tarafından yönlendirilirse yönelirler, tıpkı okun okçu tarafından yönlendirilmesi gibi. O halde, tüm doğal şeylerin bir amaca doğru düzenlenmesini sağlayan zekş bşr varlık var; ve bu
varlığı Tanrı olarak adlandırıyoruz.

Akinolu Aziz Thomas